Een business model is een model dat gebruikt wordt om de diverse aandachtsgebieden van een organisatie in kaart te brengen en te beheren. Hierbij kan het gaan om operationele, organisatorische en financiële aandachtsgebieden, maar ook om zaken waar een organisatie zich belangeloos voor wil inzetten en het imago van de organisatie.
Een business model is te omschrijven door middel van vier vragen:
– Wie zijn je beoogde klanten? (segment)
– Wat bied je je klanten aan? (waardepropositie)
– Hoe produceer je het aanbod? (waardeketen)
– Waarom levert het winst op? (verdienmodel)?
Circulaire business modellen zijn ingevoerd om organisaties te laten bewegen in de richting van hergebruik, recycling, het behoud van materialen en afvalvermindering.
Drie kenmerken van een circulair business model
1. Het sluiten van grondstofketens.
De essentie hier is dat een grondstof niet langer als iets tijdelijks wordt gezien. Een grondstof wordt in kringlopen gebracht met het idee hier zo lang mogelijk in te kunnen bestaan, in welke vorm dan ook.
2. Verdienstelijking vervangt eigenaarschap.
Door producten als diensten te ontwerpen, in welke vorm dan ook (verhuur, lease, bruikleen), blijft de producent eigenaar en is het in zijn belang om een product duurzaam te produceren.
3. Intensievere benutting van functionaliteit.
Dit gaat feitelijk om het zoeken naar het zo optimaal mogelijk benutten van functionaliteit. De ecologische waarde wordt gecreëerd doordat meerdere consumenten eenzelfde product gebruiken en er dus minder grondstoffen nodig zijn om producten te produceren voor iedereen apart. Essentie is de toenemende efficiëntie waarmee grondstoffen, materialen en producten worden benut.
In circulaire business modellen worden organisaties dus aangespoord om de levensduur van producten te verlengen. De achterliggende gedachte is dat organisaties geld gaan verdienen met het leveren van diensten. De producten waarmee zij deze diensten kunnen leveren worden in dat geval de kostenposten voor de organisatie. Daardoor worden organisaties natuurlijk zuiniger op deze producten en zullen zij proberen de levensduur van deze producten te verlengen en zoveel mogelijk te hergebruiken na het einde van de levensduur van het product.
Vijf bouwstenen van circulaire business modellen
1. Het realiseren van kringlopen. Alleen organisaties die als hoofdactiviteit werken aan het sluiten van kringlopen kunnen een circulair business model hebben.
2. Streven naar waardecreatie. Er moet meer dan alleen financiële waarde worden gecreëerd. Het gaat ook om het creëren van sociale, ecologische en informatie waarde.
3. Kiezen voor een passende strategie. Er moet een heldere strategie gekozen worden gericht op de organisatie van circulair ondernemen.
4. Vormgeven van een organisatie die past bij het tussen-partijen-organiseren. Geen enkel bedrijf kan alleen circulair opereren. Het in samenhang en in samenwerking organiseren van meervoudige waardecreatie is een voorwaarde voor een circulair business model.
5. Ontwikkelen van verdienmodellen. Door circulair te organiseren veranderen de verdienmodellen. Omzet wordt o.a. gemaakt door de tijd heen (lease of performance modellen) of dankzij het samen creëren van waarde (cascaderen).
Product Service Systeem (PSS)
Het Product Service Systeem (PSS) is een veelbelovend en populair circulair business model. PSS verandert de relatie tussen de leverancier en de klant van een enkele transactie waarbij de klant een product van de leverancier koopt, tot een doorlopende relatie waarin de leverancier diensten blijft leveren aan de klant gedurende de hele levensduur van de PSS. Nieuwe partnerschappen tussen bijvoorbeeld leveranciers en klanten moeten worden ontwikkeld. Deze samenwerking is een belangrijk aspect binnen de circulaire economie.
De bekende categorieën van PSS (productgeoriënteerd, gebruiksgeoriënteerd, resultaatgeoriënteerd) kunnen worden beschouwd als business modellen, die ieder overeenkomen met verschillende methoden die door organisaties kunnen worden gebruikt om hun doelen te realiseren (A. Tukker, 2004).
– Bij de productgeoriënteerde PSS bestaat het hoofdaanbod nog steeds uit producten, maar worden enkele extra diensten toegevoegd. Je kunt hierbij denken aan een onderhoudscontract.
– Bij de gebruiksgeoriënteerde PSS blijft het product eigendom van de leverancier en klanten betalen voor het gebruik ervan en niet voor het bezit. Voorbeelden hiervan zijn deelauto’s of deelfietsen.
– Bij de resultaatgeoriënteerde PSS komen de leverancier en de klant een resultaat overeen in plaats van een specifiek product of een specifieke service, zonder of met weinig vooraf bepaalde voorwaarden. Denk hierbij aan Philips die ervoor zorgt dat de lichten altijd aan zijn op Schiphol.
Binnen deze drie categorieën worden acht soorten PSS onderscheiden.
– Productgeoriënteerde PSS:
1. Productgerelateerde service. Hierbij biedt de leverancier niet alleen het product aan, maar ook de diensten die nodig zijn tijdens de gebruiksfase van het product om dit zolang mogelijk en zo goed mogelijk te laten werken.
2. Advies en consultancy. Hierbij geeft de aanbieder, in relatie tot het verkochte product, advies over het meest efficiënte gebruik.
– Gebruik georiënteerde PSS:
3. Productlease.
4. Product huren of delen.
5. Product pooling. Dit laatste lijkt sterk op ‘Product huren of delen’. Bij ‘Product pooling’ worden producten echter gelijktijdig gebruikt.
– Resultaatgeörienteerde PSS:
6. Activiteitenbeheer / outsourcing’, waarbij een deel van een activiteit van een bedrijf wordt uitbesteed aan een derde partij.
7. Betaal per service-eenheid, waarbij de gebruiker niet langer het product, alleen de uitvoering van het product koopt op basis van het gebruiksniveau.
8. Functioneel resultaat. Hierbij hebben de leverancier en de klant een akkoord over de levering van een resultaat. De aanbieder of leverancier is in principe volledig vrij in de manier waarop hij het resultaat wil afleveren.
Circulaire verdienmodellen
Een verdienmodel, onderdeel van een businessmodel, is de strategie die kan worden gekozen om geld te verdienen. Een verdienmodel geeft kort en eenvoudig aan waar de echte onderscheidende kracht van een organisatie zit. Waaraan kan geld verdiend worden?
Foto van Daniel Adams op Unsplash
Een paar voorbeelden van circulaire verdienmodellen:
– Diensten leveren in plaats van producten (Huur constructies, Product-as-a-service).
– Diensten leveren om de levensduur van producten te verlengen zoals onderhoudscontracten.
– Sell and buy-back: Het product kan weer hergebruikt worden nadat het door de leverancier teruggekocht is.
– Deelplatforms: toegang of eigendom wordt gedeeld. Gekeken kan worden hoe er met stakeholders een model opgezet kan worden, waarin materialen, grondstoffen of energiestromen worden gecirculeerd.
– Producten tweedehands verkopen.
– Producten vernieuwen (Refurbish en remanufacture).
– Verkoop van teruggewonnen materialen (re-mine).
– Recycling; het opzetten van recycling faciliteiten.
Foto van Nikita Kachanovsky op Unsplash
Organisaties moeten binnen de circulaire economie nieuwe verdienmodellen ontwikkelen en de voor hen toegevoegde waarde vinden. Daarbij zijn economische waarde, maatschappelijke waarde, klantwaarde en informatiewaarde van belang.
December 2019, Jolanda Kwakman
Interessante bronnen:
– https://www.managementsite.nl/kennisbank/business-model-verdienmodel
– https://kenniskaarten.hetgroenebrein.nl/kenniskaart-circulaire-economie/welke-nieuwe-circulaire-businessmodellen-ontstaan-er/
– https://www.circulairebusinessmodellen.nl/
– https://www.kvk.nl/advies-en-informatie/innovatie/6-verdienmodellen-van-nu-en-de-toekomst/?gclid=Cj0KCQiA6IHwBRCJARIsALNjViW1ypWCxLX_cfG2EeE-_ownZnwE7KmpXDT8M78Uj9gt08C7h5ZA2QMaAhAkEALw_wcB
– Prof. dr. Jan Jonker, Drs. Hans Stegeman, Dr. ir. Niels Faber (2016) Whitepaper Circulaire Economie
– Tukker, A. (2004) Eight types of product–service system: eight ways to sustainability? Experiences from SusProNet. Business Strategy and the Environment, 07/2004, Volume 13, Uitgave 4 10.1002/bse.414
– https://www.circonl.nl/kennisbank/cases/