Wanneer je graag circulair wilt gaan ondernemen is dat niet van de ene dag op de andere geregeld. Het is te makkelijk om te denken dat een bedrijf in één keer de omslag naar circulair ondernemen kan maken. Dit gaat in fasen. Bij Circulair ondernemen is het doel afval te minimaliseren en om grondstoffen, materialen en producten zo lang mogelijk te blijven gebruiken.
Het principe van een circulaire economie is dat alle ondernemers gezamenlijk proberen de waarde te behouden van alle materialen die rondgaan in de economie. Dit betekent dat geen enkel bedrijf het in zijn eentje kan. Je zult altijd in overleg moeten met leveranciers, afnemers en andere partijen. Een circulaire economie vraagt om samenwerking buiten de bekende traditionele ketens.
Maar hoe kun je dan de omslag maken naar circulair ondernemen? Dat gebeurt meestal in fasen. Jan Jonker, Hans Stegeman en Niels Faber benoemen in hun White paper ( De circulaire economie. Denkbeelden, ontwikkelingen en businessmodellen) een vijftal fasen die lopen van eenvoudig naar complex. Deze fasen zijn met name van toepassing op kringlopen rondom materialen en grondstoffen.
Foto van Armand Khoury op Unsplash
Circulair binnen de eigen organisatie
Het is al een goede start om te kijken naar je eigen afval. Hoe kan dit verminderd worden? Kan het afval binnen het bedrijf weer gebruikt worden? Dat is de eerste fase. Hierbij zorgt een organisatie dat de kringlopen die intern te benoemen zijn en waar de organisatie ook volledig grip op heeft gesloten worden. Dit wordt ‘In-huis circulariteit’ genoemd. Denk aan de groentekweker die warmte, water en chemicaliën in een gesloten kringloop in zijn eigen bedrijf houdt. Ook hergebruik van apparatuur en meubilair binnen de eigen organisatie en papierloos werken zijn voorbeelden. Dit heeft nog beperkte gevolgen voor het verdienmodel van de organisatie, het levert wel een kostenreductie op.
Circulair over grenzen van eigen organisatie heen
In de tweede fase gaat de organisatie buiten zijn eigen grenzen onderzoeken wat er mogelijk is. In deze fase worden meerdere organisaties betrokken. Deze fase noemen we ‘gedeeltelijke keten-integratie’. Binnen een bestaande productieketen ontstaat in deze fase een gedeeltelijke (gesloten) kringloop. Zo kan bijvoorbeeld het afval van de ene partij gebruikt gaan worden als grondstof voor de andere, waardoor er hergebruik ontstaat. De kosten- en batenverdeling tussen de partijen en gezamenlijke verdienmodellen komen hierbij in beeld.
Circulair georganiseerd rondom één specifiek materiaal
De ambitie om vrijwel volledig hergebruik en recycling te organiseren voor één specifiek materiaal luidt de derde fase in. Deze fase laat op basis van één specifiek materiaal een volledig gesloten ‘simpele’ kringloop zien. Dit noemen we de ‘materiële mono-stroom kringloop’. Productieprocessen worden zodanig ingericht dat een materiaal zoals bijvoorbeeld ijzer of papier dat éénmaal is verkregen uit een natuurlijke bron, binnen een gesloten kringloop terecht komt. Het is dan ontzettend belangrijk dat alle partijen hierbij samenwerken om de kringloop te sluiten en daar ook samen de regie over voeren. Dit moet samen georganiseerd worden.
Circulair met meerdere materialen in ondeling afhankelijke kringlopen
Fase 4. ‘Meerdere mono-materiële kringlopen die onderling van elkaar afhankelijk zijn’. Hier wordt het al een stuk ingewikkelder. Bij deze kringlopen onstaat er een complexe kluwen van kringlopen en betrokken partijen. Denk bijvoorbeeld aan het in elkaar zetten en uit elkaar halen van een wasmachine, auto of telefoon. Er onstaat een verbondenheid tussen bedrijven die allemaal deelnemen aan verschillende subsystemen. In samenhang met elkaar coördineren en organiseren zijn de sleutelwoorden. Organisatie, – business- en verdienmodellen moeten elkaar in deze fase aanvullen.
Circulaire economie ten volle zichtbaar gemaakt
In deze fase 5 gaat het om het anders samenwerken van alle betrokkenen en onstaat een ‘organisatorisch-economische systeem’. Dit is het hoogste niveau van de kringlopenladder waar een verdere vervlechting van in elkaar grijpende, complexe kringlopen en subsystemen te zien is. Op dit niveau wordt de verandering naar circulaire economie ten volle zichtbaar gemaakt. De verwachting is dat dit nog wel een flink aantal jaren duurt, misschien wel 30 tot 40 jaar, voordat dit volledig gerealiseerd is. Helaas moeten we ook constateren dat sommige kringlopen onmogelijk circulair te maken, maar voor andere kringlopen zou dat op redelijk korte termijn wel heel goed kunnen. Als dit alles in alle breedte uitgerold is, is pas sprake van een volwassen circulaire economie.
September 2020, Jolanda Kwakman
Bron:
– De circulaire economie. Denkbeelden, ontwikkelingen en businessmodellen. Jan Jonker, Hans Stegeman, Niels Faber (Whitepaper Nijmegen, Januari 2018).