Wanneer je een circulair product wilt maken dan moet je circulariteit meenemen in alle aspecten van het ontwerp. Het is dus handig om bij het bedenken van een product al uit te vogelen hoe je dat product circulair kunt laten zijn.
Bij circulair ontwerpen houd je natuurlijk rekening met de functie van het product, maar ook de oorsprong van de benodigde grondstoffen en de hoeveelheid energie die nodig is om het product te maken, is van belang. Ook kijk je van tevoren al naar de manier waarop het product zal worden gebruikt, hoe het gerepareerd kan worden en wanneer en hoe het afgedankt zal worden. Je kunt je afvragen of jouw product goed van kwaliteit is. Of het lang mee gaat en of de gebruiker het makkelijk kan onderhouden? Zijn losse onderdelen goed leverbaar? Krijgt de software na drie jaar nog steeds updates?
Foto van Daniele Franchi op Unsplash
Modulair ontwerp, levensduurverlening en dematerialisatie
In het boek Route Circulair, een roadmap voor een circulair bedrijfsmodel uit 2017 worden drie productstrategieën besproken voor circulair ontwerp: modulair ontwerp, levensduurverlening en dematerialisatie.
-Een modulair systeem is een bepaald constructiesysteem waarbij veel onderdelen uitwisselbaar zijn met diverse modellen. Dit wordt ook wel een bouwdoossysteem genoemd. Bij een modulair productontwerp wordt dus rekening gehouden met de demonteerbaarheid waardoor het product, de onderdelen of materialen op een later moment gedemonteerd en hergebruikt kunnen worden.
-Bij levensduurverlening wordt vaak gekozen voor het produceren van betrouwbare, kwalitatief hoogwaardige producten die lang meegaan. Ook is het mogelijk de levensduur van een product te verlengen door het mogelijk te maken onderdelen uit het product die wat sneller stuk gaan makkelijk te vervangen.
–Dematerialisatie houdt in dat bij het ontwerp van het product gekeken wordt of het mogelijk is minder grondstoffen of materialen te gebruiken. Dit gaat vaak hand in hand met digitalisering en allerlei technologische ontwikkelingen en diensten. Denk aan allerlei streamingsdiensten waardoor je bijvoorbeeld geen Cd’s of Dvd’s meer hoeft te maken.
Circulaire ontwerpstrategieën
In het boek Product that last uit 2019 worden zes circulaire ontwerpstrategieën beschreven. Bij circulaire ontwerpstrategieën kun je denken aan de reden waarom je een product ontwerpt.
-Wil je dat gebruikers een bepaalde band ontwikkelen met het product waardoor het product langer in gebruik blijft dan ontwerp je om te hechten.
-Wil je dat het product tegen slijtage kan en optimale product betrouwbaarheid heeft dan ontwerp je voor levensduur.
-Wil je dat onderdelen van het product ook op andere producten passen dan ontwerp je voor compatibiliteit.
-Wil je dat een product makkelijk te onderhouden en te repareren is om het zo lang mogelijk in topconditie te houden dan ontwerp je voor onderhouds-en reparatiegemak.
-Wil je een product maken dat veranderd kan worden of wil je het kunnen updaten of upgraden dan ontwerp je om up te daten.
-Wil je dat het product eenvoudig gedemonteerd kan worden, dat productonderdelen makkelijk gescheiden kunnen worden en ook weer in elkaar gezet kunnen worden of dat er zelfs een ander product van kan worden gemaakt dan ontwerp je voor demontage en hermontage.
Principes voor circulair ontwerpen
Bij Rijkswaterstaat spreken ze over 8 principes voor circulair ontwerpen onderverdeelt in drie categorieën.
–Preventie door te voorkomen (1) dat er iets gebouwd moet wordt. Beter is het een andere oplossing te bedenken.
–Waardebehoud door de levensduur van bestaande objecten of componenten te verlengen (2) of door gebruik te maken van dat wat er al is (3).
–Waardecreatie kun je voor elkaar krijgen door te ontwerpen voor het krijgen van een nieuwe functie als het oorspronkelijke object vervangen moet worden (4). Je kunt dit voor elkaar krijgen door toekomstbestendig te ontwerpen en na te denken over verwachte ontwikkelingen (5). Ook kun je ervoor zorgen dat je ontwerp rekening houdt met optimaal beheer en onderhoud (6) en duurzaam materiaalgebruik (7). Als laatste kun je ontwerpen voor minimale grondstof- en energiegebruik in aanleg en de gebruiksfase (8).
Perspectieven van duurzaam ontwerpen
Bij het kenniscentrum Circulaire Economie, Afval Circulair spreken ze dan over de vier perspectieven van duurzaam ontwerpen.
–Productverbetering en -optimalisatie: inzet op producten, processen en materialen die minder energie verbruiken. Het product is een gegeven, bijvoorbeeld kunststof kozijnen van gerecycled materiaal.
–Herontwerp: het product blijft, maar de functie is anders ingevuld. Bijvoorbeeld: van gloeilamp naar ledlamp.
–Functie-innovatie: een ander product vervult de functies duurzamer. Neem de tablet die de laptop vervangt. Hieronder vallen ook oplossingen die functies combineren, zoals een print-kopieer-scan-apparaat-in-één, in plaats van drie apparaten.
–Systeeminnovatie: het product of de functie alleen staat niet meer centraal, maar ook de omgeving ervan en de functie die het vervult
maart 2021, Jolanda Kwakman
Interessante bronnen:
–https://kenniskaarten.hetgroenebrein.nl/kenniskaart-circulaire-economie/ontwerp-producten/
–Kennisbank – CIRCO (circonl.nl)
–Principes voor circulair ontwerpen | Rijkswaterstaat
–Circulair ontwerp – Afval Circulair
-Route Circulair, een roadmap voor een circulair bedrijfsmodel (ISBN 978 90 232 5585 7)
-Products that last (ISBN 978 90 636 9559 0)