Hout heeft de toekomst! Bouwen met plastic afval! Duurzaam bouwen met Hennep, bamboe, stro of zout! Geen bouwafval maar grondstof!
De laatste tijd is er veel aandacht voor circulair en duurzaam bouwen. Er zijn steeds meer mensen die zich hierin verdiepen en met mooie oplossingen komen. In onze podcast Over Circulair (09. Wonen in een circulair huis – Praatkast.nl) hebben we hier ook eens aandacht aan besteed. Ik vond het leuk om eens wat verschillende ontwikkelingen op een rijtje te zetten. Veel oplossingen zijn geschikt voor mensen die voor zichzelf een huis willen bouwen, maar ook voor projectontwikkelaars zijn er legio mogelijkheden om duurzaam en circulair te bouwen.
Hergebruik van materialen
Wat is er mooier dan het bouwen van een huis met materialen die al eerder zijn gebruikt. Het slopen van een gebouw krijgt zo een heel nieuwe dimensie. Er is weinig of geen afval omdat veel van de vrijgekomen materialen weer ingezet worden als grondstof voor nieuwbouw. Er zijn steeds meer partijen die zich bezighouden met het ‘oogsten’ van nog te gebruiken materialen bij de sloop van gebouwen. Dit wordt ook wel Urban Mining genoemd. Bij Urban mining worden grondstoffen die nodig zijn om te bouwen niet uit de grond of de natuur gehaald, maar uit de stad. Dit vermindert de druk op schaarse grondstoffen, het milieu en het klimaat.
Het ontwerpen en bouwen van een gebouw met al gebruikte materialen werkt wat anders dan wanneer er gebouwd wordt met nieuwe materialen. Het is zaak de juiste partijen met de juiste expertise bij elkaar te zoeken. Bij het ontwerpen en bouwen van een circulair huis is enige flexibiliteit gewenst. Soms is het lastig om de juiste, al gebruikte, materialen te vinden en is het nodig het ontwerp aan te passen aan wat er wel voorhanden is. Dan kan het oorspronkelijke ontwerp net wat anders uitpakken. Samenwerken en gebruik maken van elkaars expertise is hierbij van cruciaal belang. Hoe meer partijen zich gaan bezighouden met Urban mining hoe makkelijker het natuurlijk wordt om de juiste materialen te vinden. Er zijn nu al voorbeelden te vinden van digitale matchingplatforms en groothandels in gebruikte materialen. Grondstoffenpaspoorten, gebouwpaspoorten of materialenpaspoorten spelen hierbij een belangrijke rol. Met dit soort paspoorten krijgen (bouw)materialen een identiteit waardoor het inzichtelijk wordt welke materialen er in een gebouw zitten. Hierdoor wordt het eenvoudiger om aan het einde van de levensduur van een gebouw dit te demonteren en wordt het makkelijker de ‘geoogste’ grondstoffen te verhandelen op marktplaatsen.
Modulair bouwen
Bij modulair bouwen wordt er gebruik gemaakt van gestandaardiseerde, vooraf gemaakte en demontabele onderdelen. Dit biedt mogelijkheden om in de ontwerpfase van een gebouw rekening te houden met de demontage van het gebouw. Hierdoor wordt het veel makkelijker om de units in de fabriek te renoveren en bouwmaterialen te hergebruiken. Eigenlijk spreek je hier dan over ontwerpen voor de circulaire economie. Door modulair te bouwen ontstaat de mogelijkheid om het materiaalverlies te verminderen waardoor de belasting voor het milieu ook gereduceerd zal worden.
Bouwen met biobased materialen
Biobased materialen hebben veel voordelen. Biobased materialen zijn een onuitputtelijke bron van grondstoffen omdat ze vaak snel weer aangroeien. Daarnaast zijn ze vaak volledig recyclebaar of composteerbaar. Ook nemen deze materialen CO2 op uit de atmosfeer en slaan dit op.
Het meest voor de hand liggend is om te bouwen met hout. Hout, mits geplant onder verantwoord bosbeheer, is een prima materiaal om mee te bouwen en wordt steeds populairder. Van kruislaaghout kunnen zelfs hoge flatgebouwen gebouwd worden. In Nederland zijn er al mooie houtbouwprojecten te vinden. Denk aan HAUT in Amsterdam, Ecodorp Boekel in Boekel en Pakhuis Meesteren in Rotterdam.
Er zijn echter ook heel veel andere materialen uit de natuur waarmee gebouwd kan worden. Een kleine opsomming:
*Leem kan gebruikt worden als vervanging voor gipsplaten.
*Van zeewier zijn tegels en textiel te maken.
*Hennep wordt gebruikt als hoogwaardig isolatiemateriaal, maar kan ook als bouwmateriaal worden ingezet door het met leisteenkalk en water te mengen.
*Van schimmels en bacteriën zoals mycelium, ook wel zwamvlokken genoemd, kunnen vloertegels en akoestische panelen worden gemaakt.
*Maisbladeren zijn prima grondstof voor fineermateriaal.
*Schapenwol wordt regelmatig gebruikt als een milieuvriendelijk isolatiemateriaal voor woningen.
*Een ander goed isolatiemateriaal is kurk.
*Zelfs in zout, dat vrijkomt bij het ontzilten van zeewater, wordt een mogelijkheid gezien om mee te bouwen.
Bouwen met gerecyclede materialen
Recyclen is wat anders dan hergebruiken. Bij hergebruik van een materiaal of onderdeel wordt dit zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke hoedanigheid gedaan. Een ‘geoogst’ kozijn kan dan één op één worden gebruikt in een ander gebouw. Bij recyclen ondergaat het materiaal of het onderdeel eerst een bewerking voordat het weer opnieuw gebruikt kan worden. Plastic wordt bijvoorbeeld eerste gesnipperd of gesmolten voordat het weer gebruikt kan worden.
Bij recyclen wordt vaak gesproken over upcycling en downcycling. Upcycling is een vorm van recyclen waarbij het product na verwerking dezelfde of zelfs een betere (hoogwaardiger) kwaliteit en/of waarde krijgt. Downcycling is het tegenovergestelde van upcycling. In dit geval worden producten nog steeds gerecycled, maar worden ze omgezet in minder waardevolle producten. De kwaliteit van het nieuwe product is dus lager en/of minder waardevol dan eerst.
Plastic wordt veelvuldig genoemd als een materiaal waarmee prima gebouwd kan worden. Het recyclen van plastic bespaart aardolie, de belangrijkste grondstof voor plastic. Omdat spullen van plastic in vele vormen voorkomen, moet dit eerst verwerkt worden. De meeste plastics zijn in theorie recyclebaar. Ze kunnen na gebruik worden gesmolten en daarna gevormd tot een nieuw (en dus gerecycled) product. Er worden dan bielzen, palen en steigerdelen van gemaakt. Tegenwoordig zie je steeds meer andere producten die van gerecycled plastic worden gemaakt. Zo ook allerlei materialen waarmee huizen gebouwd kunnen worden. Er worden dan bijvoorbeeld modules van gerecycled plastic gemaakt die gebruikt kunnen worden bij het bouwen; een soort legoblokken.
In Nederland wordt een groot gedeelde van het metaal gerecycled. Metaal kan tijdens de afvalverwerking er makkelijk tussen uit gevist worden. Wanneer je metaal recycled gaat het in principe ook niet achteruit in kwaliteit. Dit metaal kan dan gebruikt worden als constructiemateriaal, maar kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden in keukens en badkamers.
Ook betonpuin kan gerecycled worden. Dit wordt dan grotendeels verwerkt tot menggranulaat voor wegverharding. Een klein deel van het betonpuin wordt hoogwaardiger gerecycled en gebruikt in nieuw beton.
Op de website van het RVO Circulair bouwen | RVO.nl | Rijksdienst wordt een voorzetje gegeven hoe te starten met circulair bouwen. Heb je ook plannen om circulair te gaan bouwen dan is het stappenplan dat zij hebben gemaakt een mooi startpunt.
November 2021, Jolanda Kwakman